Τα έθιμα της Μεγάλης Παρασκευής στη Σάμο

Μια σειρά από παραδοσιακά έθιμα αναβιώνουν τη Μεγάλη Παρασκευή στη Σάμο.

Ο Νικόλαος Δημητρίου στο βιβλίο του "Λαογραφικά της Σάμου" (Αθήνα 1983) καταγράφει μία σειρά από έθιμα των παλαιών Σαμιωτών, κάποια από τα οποία επιβιώνουν ακόμα και στις μέρες μας. Ας δούμε ποια είναι τα παραδοσιακά έθιμα της Μεγάλης Παρασκευής στη Σάμο:

"Τη Μεγάλη Παρασκευή, κορίτσια και χήρες στολίζουν τον Επιτάφιο (τον "Πιτάφιου" στο σαμιακό ιδίωμα). Όπου είναι δύο ή περισσότερες ενορίες, προσπαθούν να στολίσουν η κάθε μία το δικό της καλύτερα. Τόση είναι η προσπάθεια αυτή και η επιθυμία προτεραιότητας στην περιφορά, ώστε οι ενορίτες πιάνονται και στα χέρια ακόμα.

Στους Μαυρατζαίους στολίζουν τους τάφους, όπως και τη Κυριακή της Ορθοδοξίας. Οι συγγενείς των νεοπεθαμένων κλαίνε και μοιρολογούν σπαρακτικά όπως και την ημέρα της κηδείας. Τέλος ο παπάς μνημονεύει όλους τους πεθαμένους, από τότε που έγινε το χωριό, από ειδικό τετράδιο που κρατάνε οι παπάδες.

Στους Μυτιληνιούς, το Πυθαγόρειο και σε μερικά άλλα χωριά, στολίζουν τους τάφους με τάπητες ("πεύκια") ή χράμια πολύτιμα.

Όλη τη μέρα της Μεγάλης Παρασκευής, γυναίκες κάθε ηλικίας κάθονται μέσα στην εκκλησία και συνοδεύουν ("συνουδεύνι" στο σαμιακό ιδίωμα) τον πεθαμένο Χριστό. Μένουν εκεί ακόμα και παιδάκια του σχολείου, που ψέλνουν τα εγκώμια του Χριστού από βιβλιαράκια. Τόσο αυτά, όσο και τα άλλα, τα μικρότερα, περνούν κάτω από τον "Πιτάφιου" μια μόνο φορά στην είσοδο της εκκλησίας, όταν γυρίσουν από την περιφορά. Τέσσερις γεροί νέοι κρατούν ψηλά τον Επιτάφιο και περνάει από κάτω ο κόσμος.

Το πρωί της Μεγάλης Παρασκευής, προτού σημάνει η εκκλησία, όσοι δεν έχουν δικό τους κατσίκι, πηγαίνουν στα μαντριά και αγοράζουν το κατσίκι του Πάσχα. Άλλοι φυτεύουν στους κήπους τους τα δικά τους λαχανικά την ίδια ώρα.

Προλήψεις της Μεγάλης Παρασκευής

Τη Μεγάλη Παρασκευή δεν αγγίζουν τους "αρτμούς" (τυρί, αυγά, κρέας κλπ) γιατί θα βρωμίσουν και θα πεταχτούν.

Όσες υποφέρουν από πονοκέφαλο, λούζονται με ζεστό νερό, όπου έχουν βράσει λουλούδια (μύρα) από τον Επιτάφιο και γίνονται καλά. Πρέπει όμως να μη λουστούν άλλη Παρασκευή, ως τη Μεγάλη Παρασκευή του άλλου χρόνου. Οι άντρες που έχουν πονοκέφαλο γίνονται καλά άμα κόψουν τα μαλλιά τους ανήμερα τη Μεγάλη Παρασκευή. Μέσα στον ίδιο χρόνο όμως δεν πρέπει να ξανακόψουν τα μαλλιά τους Παρασκευή μέρα.

Όλη τη νύχτα της Μεγάλης Παρασκευής, όπως και του Μεγάλου Σαββάτου, κρεμούν στα σπίτια φαναράκι αναμμένο".