.png "English"){kind=small}
Κυκλοφόρησε πρόσφατα από τον εκδοτικό οίκο Αντ. Σταμούλη το νέο βιβλίο του Σαμιώτη καθηγητή του Τμήματος Ιστορίας Εθνολογίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης, Μανώλη Βαρβούνη.
Έχει τίτλο "Εισαγωγή στη Θρησκευτική Λαογραφία" και αποτελείται από δύο τόμους:
1ος τόμος: "Λαϊκή θρησκευτικότητα και παραδοσιακή θρησκευτική συμπεριφορά" (446 σελίδες)
2ος τόμος: "Ο κύκλος του χρόνου – Ο κύκλος της ζωής – Ο κύκλος της λατρείας" (490 σελίδες)
Το αντικείμενο του βιβλίου
Ο κλάδος της θρησκευτικής λαογραφίας, όπως εισαγωγικά παρουσιάζεται στο μετά χείρας έργο, και ο οποίος σχετικά όψιμα άρχισε να καλλιεργείται επιστημονικά και στη χώρα μας, κινείται στο μεταίχμιο μεταξύ παράδοσης και νεωτερικότητας. Το γεγονός αυτό είναι καθοριστικό για τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζει τις λαϊκές εκδηλώσεις που μελετά, αλλά και για τη θέση που κατέχει στο πλαίσιο της σύγχρονής μας μελέτης του λαϊκού πολιτισμού. Συνυπάρχουν επίσης στις επιμέρους εκδηλώσεις της λαϊκής θρησκευτικότητας στοιχεία ταυτοτήτων, που προσδιορίζουν την μορφή και την ουσία της παραδοσιακής καθημερινότητας.
Τόσο τα έθιμα, όσο και οι σύγχρονες παραλλαγές και ανανεώσεις τους, όπως λ.χ. η συμβολική χρήση των τοπικών ενδυμασιών, η αναδόμηση και η ανασημασιοδότηση των πανηγύρεων αλλά και η υιοθέτηση νέων ή εισηγμένων εθίμων, αυτό υποδηλώνουν, αναδεικνύοντας την θρησκευτική λαογραφία σε βασικό παράγοντα μελέτης όχι μόνο της παραδοσιακής κοινωνίας, αλλά και της νεωτερικής, παγκοσμιοποιημένης και εν μέρει εκκοσμικευμένης κοινωνίας της εποχής μας, η οποία ωστόσο αποτελεί την σύγχρονη έκφραση του λαϊκού πολιτισμού.
Οι βασικότερες από αυτές τις πτυχές, που σχετίζονται τόσο με την έννοια και το περιεχόμενο της θρησκευτικής λαογραφίας, όσο και με τα επιμέρους περιεχόμενά της, εξετάζονται στη συνέχεια λεπτομερέστερα, με στόχο να σχηματιστεί το περίγραμμα μελέτης των ζητημάτων που σχετίζονται με την θρησκευτική λαογραφία, στο σύνολό της. Οπωσδήποτε, όσα εδώ γράφονται αποτελούν, ως ένα βαθμό τις επιστημονικές απόψεις του συγγραφέα, στο βαθμό που η υποκειμενικότητα λειτουργεί ακόμη στην ανάλυση και ερμηνεία των δεδομένων των κοινωνικών επιστημών.
Ελπίζουμε ότι όσοι θα διαβάσουν το βιβλίο αυτό θα οδηγηθούν σε μελέτες και συμπεράσματα που θα προωθήσουν τόσο τις ελληνικής λαογραφικές σπουδές, όσο και την μελέτη της θρησκευτικής λαογραφίας γενικότερα. Πρόκειται για ένα σπουδαίο κλάδο της επιστημονικής μελέτης της καθημερινότητας, ιδίως αν κανείς λάβει υπόψη πόσο επηρεάζει την καθημερινή μας ζωή η θρησκεία και οι τελετουργικές και θρησκευτικές πρακτικές, ιδέες και συμπεριφορές, ακόμη και αν συχνά δεν το συνειδητοποιούμε ή δεν το αντιλαμβανόμαστε.
Στον δεύτερο τόμο της δίτομης εισαγωγής στην θρησκευτική λαογραφία, περιλαμβάνονται τα σχετικά με τον κύκλο της ζωής, τον κύκλο του χρόνου και τις επιμέρους λατρευτικές πράξεις και πρακτικές, που απαρτίζουν το σύστημα της λαϊκής θρησκευτικότητας και δομούν τις τελετουργικές πρακτικές των εκδηλώσεών της. Πρόκειται για ζητήματα από την ελληνική θρησκευτική λαογραφία, τα οποία επεκτείνουν όσα θεωρητικά και μεθοδολογικά αναπτύχθηκαν στον πρώτο τόμο, δίνοντας παραδείγματα και αναλύσεις των τάσεων και των φαινομένων που εκεί εντοπίστηκαν και αναφέρθηκαν.
Με τον κύκλο της ζωής ασχολήθηκε παλαιότερα συστηματικά ο Γ. Κ. Σπυριδάκης, στο γνωστό σπουδαίο, αν και παραγκωνισμένο σήμερα έργο του, που ξεπερνά κατά πολύ τα πλαίσια ενός διδακτικού συγγράμματος του μαθήματος της λαογραφίας, όπως εμφανίζεται. Αλλά και για τον κύκλο του χρόνου είναι γνωστά – και εν πολλοίς αξεπέραστα – τόσο το συστηματικό βιβλίο του Γ. Α. Μέγα για τα ελληνικά έθιμα της λαϊκής λατρείας, όσο και τα πέντε εποχικά βιβλία του Δ. Σ. Λουκάτου, όπου συγκεντρώνονται εκδομένα και ανέκδοτα σχετικά κείμενά του.
Με βάση τα βιβλία αυτά, επιχειρείται εδώ η παρουσίαση των βασικών περιεχομένων της θρησκευτικής λαογραφίας σε τρεις κύκλους, της ζωής, του χρόνου και της λατρείας, ώστε να παρουσιαστεί το υλικό ενίοτε με μια νέα σύνθεση, και πάντως σε πολλά σημεία με καινούργιες ερμηνευτικές προτάσεις και θεωρήσεις. Κυρίως δε επιχειρείται η απομάκρυνση από την παλαιότερη οπτική της «λαϊκής λατρείας» και η ένταξη των δεδομένων στο ερμηνευτικό σχήμα της παραδοσιακής θρησκευτικής συμπεριφοράς.
Τα επιμέρους παραδείγματα προέρχονται λοιπόν από την υπάρχουσα πρωτογενή βιβλιογραφία και στις ερμηνείες που προτείνονται χρησιμοποιούνται τα δεδομένα της σύγχρονης επιστημονικής λαογραφίας. Παραλλήλως, όπως συμβαίνει και στον πρώτο τόμο του έργου, η βιβλιογραφία που παρέχεται στο τέλος είναι περισσότερο μια βάση για περαιτέρω μελέτη των ενδιαφερομένων, παρά μια απλή αλφαβητική συγκέντρωση των τίτλων που χρησιμοποιούνται στις παραπομπές του κυρίως μέρους, κάτι που επίσης ενισχύει τον εισαγωγικό χαρακτήρα του έργου.
Βιογραφικό του καθηγητή Μανώλη Βαρβούνη
ΣΠΟΥΔΕΣ
Γεννήθηκε το 1966 στη Σάμο, όπου περάτωσε και τις εγκύκλιες σπουδές του. Σπούδασε στο Ιστορικό και Αρχαιολογικό Τμήμα της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών (1983-1988) και στη Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Ειδικεύθηκε στη Λαογραφία και το 1991 αναγορεύθηκε διδάκτωρ λαογραφίας του Παιδαγωγικού Τμήματος Δ.Ε. του Πανεπιστημίου Αθηνών, με επιβλέποντα τον καθηγητή Μ. Γ. Μερακλή και θέμα διατριβής «Λαϊκή λατρεία και θρησκευτική συμπεριφορά των κατοίκων της Σάμου». Ακολούθως, την περίοδο 1996-1997 πραγματοποίησε μεταδιδακτορικές ερευνητικές σπουδές στο Universite Catholique de Louvain (Louvain – la – Neuve) στο Βέλγιο.
ΣΤΑΔΙΟΔΡΟΜΙΑ
Το 1992 εκλέχθηκε λέκτωρ, το 1998 επίκουρος καθηγητής, το 2002 μόνιμος επίκουρος καθηγητής, το 2004 αναπληρωτής καθηγητής και το 2012 τακτικός καθηγητής λαογραφίας, στο Τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης, όπου διδάσκει. Παραλλήλως έχει κατά καιρούς διδάξει λαογραφία και στα Τμήματα Ελληνικής Φιλολογίας, Παιδαγωγικό Δ.Ε. και Γλώσσας, Πολιτισμού και Φιλολογίας Παρευξεινίων χωρών, του ίδιου Πανεπιστημίου, αλλά και σε μεταπτυχιακά τμήματα του Πανεπιστημίου Αθηνών και του Παντείου Πανεπιστημίου.
ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ
Είναι μέλος πολλών επιστημονικών εταιρειών στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, όπως της Ελληνικής Λαογραφικής Εταιρείας (Αθήνα), της οποίας είναι μέλος και του Διοικητικού Συμβουλίου - ταμίας, της British Folklore Society (Λονδίνο) και της American Folklore Society (Ουάσιγκτον). Συνεργάζεται επίσης με τον Φιλολογικό Σύλλογο «Παρνασσός», στο Διοικητικό Συμβούλιο του οποίου είναι ειδικός γραμματέας.
ΣΥΓΓΡΑΦΙΚΟ ΕΡΓΟ
Έχει δημοσιεύσει πολλές μελέτες, αυτοτελώς ή σε επιστημονικά περιοδικά και συλλογικούς τόμους, τόσο στην ελληνική, όσο και στην αγγλική, στη γαλλική, στην ισπανική, στην ιταλική, στη γερμανική, στη σερβική, στην τουρκική, στη ρωσική, στην αραβική και στη βουλγαρική γλώσσα. Η εργογραφία του περιλαμβάνει περί τα 2000 δημοσιεύματα, μεταξύ των οποίων 107 βιβλία και αυτοτελή μελετήματα, 800 μελέτες, 370 άρθρα και 314 επιστημονικές βιβλιοκρισίες. Στο πλαίσιο αυτό συνεργάζεται με το «Πνευματικό Ίδρυμα Σάμου Νικόλαος Δημητρίου», ήδη από την ίδρυσή του (1990/1991) και έχει επιμεληθεί, επιστημονικά και εκδοτικά, τους μέχρι σήμερα εκδοθέντες οκτώ ογκώδεις τόμους του περιοδικού «Σαμιακές Μελέτες». Έχει αναλάβει την διεύθυνση των εκδοτικών σειρών «Προσκυνήματα της Ορθοδοξίας», των εκδόσεων «Χελάνδιον», «Ελληνικοί τόποι και πολιτισμοί», των εκδόσεων «Αλήθεια» και «Πηγές και Τεκμήρια Πατριαρχικής Ιστορίας» της Πατριαρχικής Βιβλιοθήκης του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας και Πάσης Αφρικής. Με πρόσκληση ξένων πανεπιστημίων και επιστημονικών εταιρειών έχει πραγματοποιήσει ομιλίες και διαλέξεις πλην της Ελλάδας και της Κύπρου, στο Βέλγιο, στη Γερμανία, στο Λουξεμβούργο, στη Δανία, στη Σουηδία, στην Αίγυπτο, στην Τουρκία και στη Βουλγαρία.
ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗ-ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΑ
Το μεγαλύτερο μέρος των επιστημονικών εργασιών και δημοσιεύσεών του αφορά στην ιστορία και στον πολιτισμό της Σάμου, ενώ πολλά είναι επίσης τα μελετήματά του για την εκκλησιαστική ιστορία και τέχνη, αλλά και για το Άγιον Όρος, την ιστορία και τα μνημεία του. Επίσης, έχει ιδιαιτέρως ασχοληθεί με τον λαϊκό πολιτισμό της Θράκης, με τους Ρωμιούς της Πόλης και με την ιστορία και την παράδοση του Οικουμενικού Πατριαρχείου.
ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟ ΕΡΓΟ
Διετέλεσε κατ’ επανάληψη μέλος εκλεκτορικών σωμάτων για εκλογή μελών ΔΕΠ διαφόρων ελληνικών ΑΕΙ, μέλος της Συγκλήτου του Δ.Π.Θ. και μέλος τριμελών συμβουλευτικών και επταμελών εξεταστικών επιτροπών για την παρακολούθηση και εξέταση υποψηφίων διδακτόρων, τόσο στο Δ.Π.Θ. όσο και σε άλλα ελληνικά ΑΕΙ.
ΤΙΜΗΤΙΚΕΣ ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ
Τον Μάρτιο του 2005 η Α.Θ.Π. ο Οικουμενικός Πατριάρχης κ. Βαρθολομαίος τον τίμησε με το οφφίκιο του «Άρχοντος Προστάτου των Γραμμάτων της Αγίας Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας». Τον Απρίλιο του 2007 η Α.Θ.Μ. ο Πάπας και Πατριάρχης Αλεξανδρείας και Πάσης Αφρικής κ. Θεόδωρος Β’ του απένειμε το οφφίκιο του «Άρχοντος Χαρτοφύλακος» του Αλεξανδρινού Θρόνου. Τον Φεβρουάριο του 2011 η Α.Θ.Μ. ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων κ. Θεόφιλος Γ΄ του απένειμε το οφφίκιο του «Μ. Σταυροφόρου του Παναγίου Τάφου» της Σιωνίτιδος Εκκλησίας. Τον Δεκέμβριο του 2010 τιμήθηκε με βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών για το περί Θράκης ερευνητικό και συγγραφικό έργο του. Τον Ιανουάριο του 2011 βραβεύθηκε με το Χρυσό Μετάλλιο Τεχνών και Επιστημών του Διεθνούς Οργανισμού Albert Schweitzer, που εδρεύει στη Βιέννη και λειτουργεί στα πλαίσια της UNESCO.
Επιλογή από τα αυτοτελή έργα του:
- Λαϊκή λατρεία και θρησκευτική συμπεριφορά των κατοίκων της Σάμου (1992)
Γεννήθηκε το 1966 στη Σάμο, όπου περάτωσε και τις εγκύκλιες σπουδές του. Σπούδασε στο Ιστορικό και Αρχαιολογικό Τμήμα της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών (1983-1988) και στη Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Ειδικεύθηκε στη Λαογραφία και το 1991 αναγορεύθηκε διδάκτωρ λαογραφίας του Παιδαγωγικού Τμήματος Δ.Ε. του Πανεπιστημίου Αθηνών, με επιβλέποντα τον καθηγητή Μ. Γ. Μερακλή και θέμα διατριβής «Λαϊκή λατρεία και θρησκευτική συμπεριφορά των κατοίκων της Σάμου». Ακολούθως, την περίοδο 1996-1997 πραγματοποίησε μεταδιδακτορικές ερευνητικές σπουδές στο Universite Catholique de Louvain (Louvain – la – Neuve) στο Βέλγιο.
ΣΤΑΔΙΟΔΡΟΜΙΑ
Το 1992 εκλέχθηκε λέκτωρ, το 1998 επίκουρος καθηγητής, το 2002 μόνιμος επίκουρος καθηγητής, το 2004 αναπληρωτής καθηγητής και το 2012 τακτικός καθηγητής λαογραφίας, στο Τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης, όπου διδάσκει. Παραλλήλως έχει κατά καιρούς διδάξει λαογραφία και στα Τμήματα Ελληνικής Φιλολογίας, Παιδαγωγικό Δ.Ε. και Γλώσσας, Πολιτισμού και Φιλολογίας Παρευξεινίων χωρών, του ίδιου Πανεπιστημίου, αλλά και σε μεταπτυχιακά τμήματα του Πανεπιστημίου Αθηνών και του Παντείου Πανεπιστημίου.
ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ
Είναι μέλος πολλών επιστημονικών εταιρειών στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, όπως της Ελληνικής Λαογραφικής Εταιρείας (Αθήνα), της οποίας είναι μέλος και του Διοικητικού Συμβουλίου - ταμίας, της British Folklore Society (Λονδίνο) και της American Folklore Society (Ουάσιγκτον). Συνεργάζεται επίσης με τον Φιλολογικό Σύλλογο «Παρνασσός», στο Διοικητικό Συμβούλιο του οποίου είναι ειδικός γραμματέας.
ΣΥΓΓΡΑΦΙΚΟ ΕΡΓΟ
Έχει δημοσιεύσει πολλές μελέτες, αυτοτελώς ή σε επιστημονικά περιοδικά και συλλογικούς τόμους, τόσο στην ελληνική, όσο και στην αγγλική, στη γαλλική, στην ισπανική, στην ιταλική, στη γερμανική, στη σερβική, στην τουρκική, στη ρωσική, στην αραβική και στη βουλγαρική γλώσσα. Η εργογραφία του περιλαμβάνει περί τα 2000 δημοσιεύματα, μεταξύ των οποίων 107 βιβλία και αυτοτελή μελετήματα, 800 μελέτες, 370 άρθρα και 314 επιστημονικές βιβλιοκρισίες. Στο πλαίσιο αυτό συνεργάζεται με το «Πνευματικό Ίδρυμα Σάμου Νικόλαος Δημητρίου», ήδη από την ίδρυσή του (1990/1991) και έχει επιμεληθεί, επιστημονικά και εκδοτικά, τους μέχρι σήμερα εκδοθέντες οκτώ ογκώδεις τόμους του περιοδικού «Σαμιακές Μελέτες». Έχει αναλάβει την διεύθυνση των εκδοτικών σειρών «Προσκυνήματα της Ορθοδοξίας», των εκδόσεων «Χελάνδιον», «Ελληνικοί τόποι και πολιτισμοί», των εκδόσεων «Αλήθεια» και «Πηγές και Τεκμήρια Πατριαρχικής Ιστορίας» της Πατριαρχικής Βιβλιοθήκης του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας και Πάσης Αφρικής. Με πρόσκληση ξένων πανεπιστημίων και επιστημονικών εταιρειών έχει πραγματοποιήσει ομιλίες και διαλέξεις πλην της Ελλάδας και της Κύπρου, στο Βέλγιο, στη Γερμανία, στο Λουξεμβούργο, στη Δανία, στη Σουηδία, στην Αίγυπτο, στην Τουρκία και στη Βουλγαρία.
ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗ-ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΑ
Το μεγαλύτερο μέρος των επιστημονικών εργασιών και δημοσιεύσεών του αφορά στην ιστορία και στον πολιτισμό της Σάμου, ενώ πολλά είναι επίσης τα μελετήματά του για την εκκλησιαστική ιστορία και τέχνη, αλλά και για το Άγιον Όρος, την ιστορία και τα μνημεία του. Επίσης, έχει ιδιαιτέρως ασχοληθεί με τον λαϊκό πολιτισμό της Θράκης, με τους Ρωμιούς της Πόλης και με την ιστορία και την παράδοση του Οικουμενικού Πατριαρχείου.
ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟ ΕΡΓΟ
Διετέλεσε κατ’ επανάληψη μέλος εκλεκτορικών σωμάτων για εκλογή μελών ΔΕΠ διαφόρων ελληνικών ΑΕΙ, μέλος της Συγκλήτου του Δ.Π.Θ. και μέλος τριμελών συμβουλευτικών και επταμελών εξεταστικών επιτροπών για την παρακολούθηση και εξέταση υποψηφίων διδακτόρων, τόσο στο Δ.Π.Θ. όσο και σε άλλα ελληνικά ΑΕΙ.
ΤΙΜΗΤΙΚΕΣ ΔΙΑΚΡΙΣΕΙΣ
Τον Μάρτιο του 2005 η Α.Θ.Π. ο Οικουμενικός Πατριάρχης κ. Βαρθολομαίος τον τίμησε με το οφφίκιο του «Άρχοντος Προστάτου των Γραμμάτων της Αγίας Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας». Τον Απρίλιο του 2007 η Α.Θ.Μ. ο Πάπας και Πατριάρχης Αλεξανδρείας και Πάσης Αφρικής κ. Θεόδωρος Β’ του απένειμε το οφφίκιο του «Άρχοντος Χαρτοφύλακος» του Αλεξανδρινού Θρόνου. Τον Φεβρουάριο του 2011 η Α.Θ.Μ. ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων κ. Θεόφιλος Γ΄ του απένειμε το οφφίκιο του «Μ. Σταυροφόρου του Παναγίου Τάφου» της Σιωνίτιδος Εκκλησίας. Τον Δεκέμβριο του 2010 τιμήθηκε με βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών για το περί Θράκης ερευνητικό και συγγραφικό έργο του. Τον Ιανουάριο του 2011 βραβεύθηκε με το Χρυσό Μετάλλιο Τεχνών και Επιστημών του Διεθνούς Οργανισμού Albert Schweitzer, που εδρεύει στη Βιέννη και λειτουργεί στα πλαίσια της UNESCO.
Επιλογή από τα αυτοτελή έργα του:
- Λαϊκή λατρεία και θρησκευτική συμπεριφορά των κατοίκων της Σάμου (1992)
- Σύγχρονοι προσανατολισμοί της ελληνικής λαογραφίας (1993)
- Συμβολή στη μεθοδολογία της επιτόπιας λαογραφικής έρευνας (1994)
- Εξελίξεις και μετασχηματισμοί στον ελληνικό παραδοσιακό πολιτισμό (1995)
- Η καθημερινή ζωή των Πομάκων. Λαογραφία, εθνική συνείδηση και θρησκευτική ταυτότητα. Το παράδειγμα του χωριού Κύκνος της Ξάνθης (1997)
- Θεωρητικά της ελληνικής λαογραφίας (1997)
- Νεοελληνικοί εθιμικοί εκκλησιαστικοί πλειστηριασμοί (2002)
- Τα παραμύθια της Σάμου. Κείμενα και σχόλια, τόμοι Α΄-Γ΄, σε συνεργασία με τον καθηγητή Μ. Γ. Μερακλή (2002)
- Άσεμνα και βωμολοχικά λαογραφικά (2007)
- Νεοελληνικά λαϊκά επιτύμβια επιγράμματα (2007)
- Λαϊκές θρησκευτικές τελετουργίες στην Ανατολική και τη Βόρεια Θράκη (2010)
- Studies on greek folk culture (2001)
- La vie quotidienne et les comportements religieux traditionnels dans la Thrace du 14e siecle. Le temoignage de la Chronique d’ Ephrem d’ Enos (1998) - Studien zur griechische Volkskunde (2007)
