.png "English"){kind=small}
 |
Καθισμένος στο δροσερό προαύλιο της Παναγιάς της Σπηλιανής, της Καληαρμένισσας, έχοντας μόλις βγει από το παγωμένο σπήλαιο με το αγίασμα που κάνει τα σώματα να αχνίζουν, σχεδόν ξεχνάς πού βρίσκεσαι. Η θάλασσα αστράφτει εμπρός σου, δυτικά αχνοφαίνεται το Αγαθονήσι, ανατολικά σχεδόν αγγίζεις τη μικρασιατική ακτή.
 |
| Πώς να μην ονομαστεί Σπηλιανή η Παναγιά η Καληαρμένισσα; |
Το ονομαστό Πυθαγόρειο λαμποκοπά στα πόδια σου, τυλιγμένο στην αίγλη του. Πάντα ήταν έτσι. Στέκι από τότε που θυμάται τον εαυτό του, νευραλγικό σημείο πάνω στα θαλάσσια περάσματα Ευρώπης – Ασίας - Αφρικής, ασφαλές λιμάνι, παγκόσμιος προορισμός...
Από τον 6ο αιώνα π.Χ. στο Πυθαγόρειο γράφεται η Ιστορία της Σάμου. Και πιο πριν, εδώ που τα λέμε. Εδώ ήταν η αρχαία πόλη που άκμασε στα χέρια του τυράννου Πολυκράτη, εδώ το ισχυρό λιμάνι με τον περιλάλητο στόλο, λίγο μακρύτερα το περίφημο παγκόσμιο ιερό της Ήρας.
Από τον 6ο αιώνα π.Χ. στο Πυθαγόρειο γράφεται η Ιστορία της Σάμου. Και πιο πριν, εδώ που τα λέμε. Εδώ ήταν η αρχαία πόλη που άκμασε στα χέρια του τυράννου Πολυκράτη, εδώ το ισχυρό λιμάνι με τον περιλάλητο στόλο, λίγο μακρύτερα το περίφημο παγκόσμιο ιερό της Ήρας.
 |
| Το κοσμοπολίτικο λιμανάκι του Πυθαγορείου |
Μια παύση μόνο στην αδιάλειπτη συνέχεια. Μια σκιά που ’κανε την πόλη ψαροχώρι, για να ’ρθουν έπειτα οι Ευρωπαίοι περιηγητές και αρχαιοκάπηλοι να αγγίξουν πρώτοι τα αρχαία μάρμαρα και τα αγγεία, βαδίζοντας στα γραπτά του Ηροδότου. Να ’ρθουν έπειτα και οι αρχαιολόγοι να ξεθάψουν λίγο λίγο την Ιστορία, να ’χουν οι επόμενες γενιές να κοιτούν έκθαμβες.
Έκθαμβος κοιτάς κι εσύ. Όλα τα απομεινάρια της σπουδαίας αρχαίας Σάμου, της Σάμου του Επίκουρου, του Αρίσταρχου, του Πυθαγόρα, απλώνονται γύρω με τρομακτική συνέπεια. Τα ατέλειωτα τείχη της οχύρωσης κυκλώνουν αποσπασματικά τον λόφο σε μήκος 6 χλμ. και βάλε συντροφεύοντας τις διαδρομές σου.
Έκθαμβος κοιτάς κι εσύ. Όλα τα απομεινάρια της σπουδαίας αρχαίας Σάμου, της Σάμου του Επίκουρου, του Αρίσταρχου, του Πυθαγόρα, απλώνονται γύρω με τρομακτική συνέπεια. Τα ατέλειωτα τείχη της οχύρωσης κυκλώνουν αποσπασματικά τον λόφο σε μήκος 6 χλμ. και βάλε συντροφεύοντας τις διαδρομές σου.
 |
| Πύλη από τείχη της αρχαίας πόλης |
Οι επαύλεις με τα ψηφιδωτά, οι αθλητικές εγκαταστάσεις, τα ρωμαϊκά λουτρά και όσα ακόμη συνεχώς ανασκάπτονται σε αναγκάζουν να βγεις στο λιοπύρι.
Να ψάξεις, να φανταστείς, να δεις τα τμήματα του αρχαίου λιμανιού να καμουφλάρονται στο σύγχρονο λιμάνι, το αρχαίο θέατρο να στενάζει κάτω από τις ξύλινες επενδύσεις, να αναγεννάται τις νύχτες κάτω από τα πόδια των νεαρών μουσικών του κόσμου που συναντιούνται στο Samos Young Artists Festival.
Και το Ευπαλίνειο Όρυγμα ασφαλώς, το υδραγωγείο, ένα από τα κορυφαία επιτεύγματα του αρχαίου κόσμου να κρύβεται ακόμη στον λόφο όπως όταν κατασκευάστηκε για να ’χουν ακόμη και σε καιρό πολέμου οι Σαμιώτες νερό ή... διαφυγή. Ένας παγωμένος διάδρομος 1 χλμ., η διάνοιξη του οποίου ξεκίνησε και από τις δύο πλευρές ώσπου οι σήραγγες συναντήθηκαν με ελάχιστη απόκλιση.
Και το Ευπαλίνειο Όρυγμα ασφαλώς, το υδραγωγείο, ένα από τα κορυφαία επιτεύγματα του αρχαίου κόσμου να κρύβεται ακόμη στον λόφο όπως όταν κατασκευάστηκε για να ’χουν ακόμη και σε καιρό πολέμου οι Σαμιώτες νερό ή... διαφυγή. Ένας παγωμένος διάδρομος 1 χλμ., η διάνοιξη του οποίου ξεκίνησε και από τις δύο πλευρές ώσπου οι σήραγγες συναντήθηκαν με ελάχιστη απόκλιση.
 |
| Το Ευπαλίνειο όρυγμα, ένα από τα μεγαλύτερα τεχνικά έργα της αρχαιότητας |
Όλα σε προετοιμάζουν για τη σπουδαιότητα του αρχαιολογικού μουσείου κι όταν βρεθείς εκεί δεν έχεις παρά να εντυπωσιαστείς από τα ευρήματα, το παζλ το έχεις ήδη ενώσει. Χιλιάδες οι κάτοικοι της αρχαίας Σάμου. Χιλιάδες και οι επισκέπτες που έρχονταν για την Ηρα. Από Αίγυπτο, Βαβυλώνα, Συρία, Περσία, από όλο τον τότε γνωστό κόσμο...
 |
| Ο θησαυρός από 300 βυζαντινά νομίσματα, στο αρχαιολογικό μουσείο Πυθαγορείου |
Πέντε χλμ. μακρύτερα το αρχαίο ιερό στις εκβολές του ποταμού Ιμβρασσου, όπου σύμφωνα με τον μύθο γεννήθηκε η Ήρα, φιλοξενεί τον μεγαλύτερο ναό της θεάς κατά τον Ηρόδοτο. Μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO που συνεχίζει να προσελκύει επισκέπτες από όλο τον σήμερα γνωστό κόσμο.
 |
| Ένας κίονας έμεινε μόνο στο Ηραίο, η Κολόνα 11,21 m. |
Διάφοροι άλλοι ναοί, ο βωμός, η ιερά οδός, θέρμες, κτίρια και στοές σε περιβάλλουν... Κι ο χαρακτηριστικός κίονας. Ένας και μοναδικός, πανύψηλος, αν και μισός από το αρχικό του μέγεθος. Ο ίδιος σε όλες τις γκραβούρες, παλιές και νέες φωτογραφίες, που δεν εκλάπη για να δείχνει στους αρχαιοκάπηλους το σημείο ενδιαφέροντος, λένε...
Στον Παγώνδα, το πάλαι ποτέ κεφαλοχώρι της περιοχής, οι γυναίκες στήνουν νοικοκυριά-μουσεία μες στο παλιό σχολείο, μνημονεύουν τους παλιούς και τα παλιά. Απέναντι, στην ανοιχτή σκιερή πλατεία, από τις πιο άνετες της Σάμου, το φιλόξενο καφενείο του Κούλουρη πνίγει στη σούμα τον καημό για τις φωτιές του 2000. Δεν είναι μόνο το τοπίο, είναι οι ελιές. Τέσσερα ελαιοτριβεία τότε, "σήμερα ούτε για το καντήλι".
Κοσμοπολίτικο λιμάνι
Και στους βυζαντινούς χρόνους στο Πυθαγόρειο συσπειρώνονται οι άνθρωποι. Στον μικρό λόφο πλάι στο πάρκινγκ του κτίστηκε μια παλαιοχριστιανική βασιλική, αργότερα το κάστρο. Αυτό το κάστρο έγινε στα χρόνια της Επανάστασης το αρχηγείο-πύργος του Λυκούργου Λογοθέτη, το οποίο σήμερα λειτουργεί ως μουσείο (όταν υπάρχει προσωπικό).
Δίπλα, υποβασταζόμενος από σκαλωσιές, στέκει ο σπουδαίος ναός της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, τον οποίο έκτισε ο αρχηγός της επαναστατημένης Σάμου ως τάμα μετά τη νικηφόρα ναυμαχία της Μυκάλης, το 1824.
Υπερμεγέθη πούλμαν, νοικιασμένα τζιπάκια, ακούραστοι περιπατητές περνούν πλάι σου, γεμίζουν το πάρκινγκ, τον κεντρικό δρόμο, κάθε προσφερόμενο πλάτωμα και χάνονται απ’ τα μάτια σου. Πόσοι από αυτούς θα χτυπήσουν την πόρτα του Doryssa Βay για να δουν το πρότυπο λαογραφικό μουσείο που κρύβει στους χώρους του;
Δίπλα, υποβασταζόμενος από σκαλωσιές, στέκει ο σπουδαίος ναός της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, τον οποίο έκτισε ο αρχηγός της επαναστατημένης Σάμου ως τάμα μετά τη νικηφόρα ναυμαχία της Μυκάλης, το 1824.
Υπερμεγέθη πούλμαν, νοικιασμένα τζιπάκια, ακούραστοι περιπατητές περνούν πλάι σου, γεμίζουν το πάρκινγκ, τον κεντρικό δρόμο, κάθε προσφερόμενο πλάτωμα και χάνονται απ’ τα μάτια σου. Πόσοι από αυτούς θα χτυπήσουν την πόρτα του Doryssa Βay για να δουν το πρότυπο λαογραφικό μουσείο που κρύβει στους χώρους του;
Νησιωτικά σοκάκια και πολιτιστικά μονοπάτια τούς καταπίνουν, τα ραντεβού κλείνονται για το βράδυ, το πρόγραμμα της ημέρας πάντα ξεπερνιέται. Ιστιοπλοϊκά και καΐκια, θαλαμηγοί κι εκδρομικά προς Τουρκία και σαμιώτικες ακτές κάνουν παρέα στο λιμάνι και τη μαρίνα.
Ταβερνάκια και τουριστικά καταστήματα, ουζερί και καφέ στρώνουν τραπέζια στην προκυμαία, πειραματίζονται στις κουζίνες τους, παίζουν ζωντανή μουσική, διοργανώνουν εκθέσεις, συμμετέχουν στις τοπικές γιορτές.
Κάποιοι θυσιάζουν τα πάντα στον τουρισμό, κάποιοι όχι. Μοσχοβολιστά μπαλκόνια, πολύχρωμα σπιτάκια, κοπιαστικές ανηφοριές χαρίζουν στον αμφιθεατρικά κτισμένο οικισμό όλη την ομορφιά που οφείλει να έχει ο πιο τουριστικός προορισμός της Σάμου.
Όλες οι γλώσσες του κόσμου υψώνονται στον ουρανό, μπαίνουν στα αεροπλάνα που απογειώνονται κάθε τρεις και λίγο από το διπλανό αεροδρόμιο, ταξιδεύουν τη φήμη του Πυθαγορείου σε όλο τον κόσμο. Στην άκρη του λιμενοβραχίονα ο μπρούντζινος Πυθαγόρας στέκεται αδιάφορος για ό,τι συμβαίνει γύρω του, υπέροχος μες στο θεώρημα και στην αιωνιότητά του.
 |
| Θα έλειπε ο Πυθαγόρας από το Πυθαγόρειο; Εκπληκτικό το έργο του γλύπτη Ικαρη |
Αδιάφορα είναι και τα πουλιά που κάνουν στέκι τους τις δύο λίμνες, τη Μικρή και τη Μεγάλη Γλυφάδα. Μεταναστεύουν την άνοιξη αφήνοντας χώρο στους επισκέπτες να ξεσαλώσουν. Ο δρόμος για το Ποτοκάκι, άλλωστε, είναι σπαρμένος με... υποσχέσεις.
Beach bars, γήπεδα βόλεϊ, κοκτέιλ και πάρτι: η διασημότερη παραλία της Σάμου, βραβευμένη με γαλάζια σημαία, δεν είναι απλά μια παραλία... Ένα τεράστιο βοτσαλωτό τόξο είναι, που πετυχαίνει διάνα την καλοκαιρινή καρδιά του νησιού.
Εκδρομές δίχως τέλος
Ένα παράλληλο σύμπαν περιβάλλει την περιοχή του Πυθαγορείου. Παίρνει κάτι από τη λάμψη του, δίνει κάτι από την αλήθεια του κι ευλογείται από τα δύο μεγάλα προσκυνήματα, τις εντυπωσιακές, ιστορικές μονές της Μεγάλης Παναγιάς και του Τιμίου Σταυρού.
Στη Χώρα αρχοντικά και νεοκλασικά, πλατείες και σοκάκια, ωραίοι ναοί και κρήνες με πλυσταριά αφηγούνται την ιστορία της παλιάς πρωτεύουσας του νησιού.
Στη Χώρα αρχοντικά και νεοκλασικά, πλατείες και σοκάκια, ωραίοι ναοί και κρήνες με πλυσταριά αφηγούνται την ιστορία της παλιάς πρωτεύουσας του νησιού.
 |
| Σοκάκι στη Χώρα |
Στους Μυτιληνιούς οι άνθρωποι κυκλοφορούν με το κεφάλι ψηλά, "αναβλύζουν" περηφάνια.
 |
| Κάτι από τα παλιά, στους Μυτιληνιούς |
Για το συμπαθητικό χωριό τους με τη μεγάλη πλατεία και τα κλαδιά του πλάτανου που αντιγυρίζουν τις συζητήσεις. Για τα απολιθωμένα οστά ζώων 8-10 εκατομμυρίων ετών που βρέθηκαν τριγύρω, για εκείνα του Σαμοθηρίου που θεωρούνται μοναδικά.
Για το μουσείο του ιδρύματος Ζημάλη που τα φιλοξενεί μαζί με το περίφημο "Καπλάνι της Βιτρίνας", την αφορμή για το ομώνυμο βιβλίο της Αλκης Ζέη. Για τα σπήλαια και τα αρχαία ορυχεία που τους κυκλώνουν. Για τα γεφύρια μέσα στις ρεματιές. Για όλα αυτά, μα πρώτα πρώτα για την καταγωγή τους!
Για το μουσείο του ιδρύματος Ζημάλη που τα φιλοξενεί μαζί με το περίφημο "Καπλάνι της Βιτρίνας", την αφορμή για το ομώνυμο βιβλίο της Αλκης Ζέη. Για τα σπήλαια και τα αρχαία ορυχεία που τους κυκλώνουν. Για τα γεφύρια μέσα στις ρεματιές. Για όλα αυτά, μα πρώτα πρώτα για την καταγωγή τους!
 |
| Εντυπωσιακές λαξευτές κυρτές κολόνες στηρίζουν το βουνό στα αρχαία ορυχεία, στους Μυτιληνιούς. Από τις εδώ εξορύξεις λέγεται ότι κτίστηκε η αρχαία Σάμος και τμήματα του Ηραίου |
Στους Κουμαραδαίους τα κεραμικά έχουν όνομα. Κούπα του Πυθαγόρα, μασκαρά μπαρδάκι και σφυριχτράκι πλάθονται με διάφορες τεχνικές, απλώνονται σε κοινή θέα, γίνονται σήμα κατατεθέν του νησιού. Ο Τίμος Χατζηλαγός πιάνει τον πηλό και φτιάχνει... παπάδες, εξασκώντας και την ιαπωνική τεχνική ρακού, στην ιδιαιτερότητα της οποίας έχει συντονιστεί πια όλο το νησί. Ολοι οι επισκέπτες αυτά κοιτούν. Ελάχιστοι προσπαθούν να εντοπίσουν το Δωδεκάπορτο, την ερειπωμένη εκκλησία με τις 12 καμάρες, που καταπίνουν οι ελαιώνες.
Στον Πύργο τα βήματα χάνονται σε στενά δρομάκια που σκιάζονται από παλιά σπίτια, διασχίζουν την πλατεία με την Παναγιά, αναζητούν την πινακοθήκη, σκαλώνουν στην άλλη πλατεία, με τον Αϊ-Γιώργη, τον ναό που κατέρρευσε λόγω σεισμού και φυλάει στα ερείπιά του ένα σύγχρονο εκκλησάκι.
Στον Πύργο τα βήματα χάνονται σε στενά δρομάκια που σκιάζονται από παλιά σπίτια, διασχίζουν την πλατεία με την Παναγιά, αναζητούν την πινακοθήκη, σκαλώνουν στην άλλη πλατεία, με τον Αϊ-Γιώργη, τον ναό που κατέρρευσε λόγω σεισμού και φυλάει στα ερείπιά του ένα σύγχρονο εκκλησάκι.
 |
| "Τρυφερή συνύπαρξη" στον Αϊ-Γιώργη, στον Πύργο |
Στον Παγώνδα, το πάλαι ποτέ κεφαλοχώρι της περιοχής, οι γυναίκες στήνουν νοικοκυριά-μουσεία μες στο παλιό σχολείο, μνημονεύουν τους παλιούς και τα παλιά. Απέναντι, στην ανοιχτή σκιερή πλατεία, από τις πιο άνετες της Σάμου, το φιλόξενο καφενείο του Κούλουρη πνίγει στη σούμα τον καημό για τις φωτιές του 2000. Δεν είναι μόνο το τοπίο, είναι οι ελιές. Τέσσερα ελαιοτριβεία τότε, "σήμερα ούτε για το καντήλι".
Πόσες ιστορίες αντέχεις να ακούσεις; Πόσα χωριά να δεις; Χωματόδρομοι οδηγούν στην κορυφή του Καρβούνη, άλλοι σε παραλίες απάτητες, στα νότια, φάτσα στη Σαμιοπούλα που δεν κατοικείται πια. Αντέχεις να τους ακολουθήσεις; Θες να μάθεις για τη γιαγιάκα που ύψωνε κάθε μέρα ελληνική σημαία στη Σαμιοπούλα; Για τις φωτιές;
Ξέρεις πόση Σάμο έχει ακόμη; Δίχτυα και σφηνάκια, αρχαίοι βωμοί και beach parties, ζωντανά χωριά, απολιθωμένα οστά και "καλημέρες" με σπαστή προφορά. Στο κοσμοπολίτικο λιμάνι του Πυθαγόρα, εκεί που έλαμψε η αρχαία Σάμος, εκεί λάμπει και η σημερινή.
Κείμενο: Όλγα Χαραμή
Φωτογραφίες: Ηρακλής Μήλας
Φωτογραφίες: Ηρακλής Μήλας
