Οι "μανίτες" Σάμου

Δεν είναι λίγες οι φορές που συναντάμε στα δάση του Καρβούνη συντροφιές όλων των ηλικιών να συλλέγουν μετά μανίας μανιτάρια ή μανίτες, όπως λέγονται στη Σάμο. Εξαιρετικό έδεσμα, ψητό ή τηγανητό, με άσπρη ή κόκκινη σάλτσα. Ωστόσο, είναι και πολύ επικίνδυνο, και επιβάλλεται να αποφεύγονται αν δεν είμαστε απολύτως σίγουροι ότι τρώγονται : «Χόρτα όσα βλέπεις και μανίτες όσες ξέρεις», λέει η σοφή λαϊκή ρήση. Από αυτή την άποψη ήταν ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα η εργασία που έκαναν, παλαιότερα, οι μαθητές του τομέα Γεωπονίας του ΤΕΕ Καρλοβάσου. Κατέγραψαν τουλάχιστον 48 είδη μανιταριών, φαγώσιμα και δηλητηριώδη-θανατηφόρα, στο πλαίσιο του προγράμματος περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, με τίτλο «Τα μανιτάρια της Σάμου».

Τα μανιτάρια, οι μανίτες όπως τις λέμε στη Σάμο, είναι πάντα ένας εξαιρετικός μεζές ανεξάρτητα αν στις μέρες μας δεν καλύπτουν βασικές διατροφικές ανάγκες όπως παλιότερα. Η τηγανητή μανίτα και ιδιαίτερα η Κουμαρένια και η Αρκένια, ήταν το «συκωτάκι» του φτωχού και η ψητή Πιπερένια με μπόλικο λεμόνι μια καλή αφορμή για κρασί ή σούμα.

Όμως από γενιά σε γενιά η αναζήτηση της μανίτας όταν φτάσει η εποχή της έχει γίνει μέρος της κουλτούρας του τόπου μας, αν και το διαιτολόγιο που παραδοσιακά αναφέρεται σ' αυτές δεν είναι ιδιαίτερα πλούσιο. Μόλις τα τελευταία χρόνια και μόνο μέσα από την έκρηξη γαστρονομικής πληροφόρησης, μπήκαν στο λεξιλόγιο και στην κουζίνα μας οι μανιταρόσουπες, οι σάλτσες με μανιτάρια, το σουφλέ μανιταριών, οι μανιταροκεφτέδες κ.ά. πολύ νόστιμες σπεσιαλιτέ.

Έχουν επομένως πολλαπλασιαστεί οι λόγοι της αναζήτησής τους, της κατανάλωσής τους και της συντήρησής τους. Έτσι και με τη βοήθεια των καταψυκτών δημιουργούνται αποθέματα για μαγειρέματα και σε άλλες εποχές του χρόνου.

Παρ' όλα αυτά διατηρούν πάντα την αξία τους τα αποξηραμένα μανιτάρια (αφυδατωμένα) που γίνονταν αρμαθιά και κρέμονταν στο κελάρι για να μπουν σε νερό και να μαγειρευτούν όταν χρειαζόταν. Ή τα μανιτάρια-τουρσί ένας μεζές που θα σας βγάλει ασπροπρόσωπους ανά πάσα στιγμή.

Από την εργασία των μαθητών του ΤΕΕ Καρλοβάσου είναι και οι πληροφορίες που παραθέτουμε στη συνέχεια:

Η πιο κοινή και δημοφιλής μανίτα στη Σάμο, εξαιρετικά νόστιμη και εύκολα αναγνωρίσιμη από το καροτί χρώμα που εμφανίζεται όταν κοπεί, είναι η Κουμαρένια (Lactarius Delicius). Τη συναντάμε σε πευκοδάση, ανάμεσα σε κουμαριές, κουνούκλες και σχίνους.

Η Ρικένια (Lactarius Vinosus) μοιάζει με την Κουμαρένια με τη διαφορά ότι εκκρίνει βυσσινί υγρό όταν κοπεί και τη βρίσκουμε στα ίδια σημεία. Μια άλλη παραλλαγή των δύο προηγουμένων είναι πάλι η Ρικένια (Lactarius Semisanguifluus) με τη διαφορά ότι εμφανίζει στο πόδι κοκκινοκρασάτα λακάκια και πρασινωπή απόχρωση στο καπέλο.

Η Πιπερένια (Lactarius Piperatus) είναι λιγότερο γευστική από τις προηγούμενες με γεύση ελαφρώς καυστική και δεν συνιστάται με αλκοόλ λόγω δυσπεψίας. Την βρίσκουμε στα πευκοδάση.

Η Γαλατσένια (Lactarius Scrobiculatus) είναι δηλητηριώδης, μοιάζει με την Delicius, αλλά διαφέρει στο χρώμα του υγρού που εκκρίνει όταν κοπεί που είναι άσπρο. Την βρίσκουμε σε πευκοδάση, κουνούκλες, κουμαριές και σχίνους.

Ένα εξαιρετικά νόστιμο μανιτάρι είναι η Σιλβένια (Pleurotus Ostreatus) που εμφανίζεται σε νεκρούς κορμούς δέντρων. Χαρακτηριστικό είναι ότι εκφύονται πολλά μαζί προς μία πλευρά και έχουν μορφή γλώσσας ή στρειδιού.

Το Σκιαθάκι (Macrolepiota Procera) είναι εδώδιμο αλλά δύσπεπτο σε μεγάλες ποσότητες. Πρέπει όμως να προσέχουμε γιατί μπορεί να μπερδευτούμε με άλλα τοξικά είδη που μοιάζουν πολύ. Το βρίσκουμε σε πευκοδάση, ρέματα, υγρές και ανήλιες τοποθεσίες.

Το Πορδάκι (Lucoperdon Perlatum) είναι εδώδιμο σε νεαρή ηλικία όταν το εσωτερικό της σάρκας του είναι λευκό. Έχει χρώμα λευκό ή μπεζ με ευδιάκριτο ποδαράκι. Όταν ωριμάσει εκρήγνυται απελευθερώνοντας τα σπόρια του σε σύννεφο σκόνης. Το βρίσκουμε σε δάση, ελαιώνες και χορτολιβαδικές εκτάσεις.

Υπάρχει και το Πορδάκι (Lycoperdon Foetidum) που διαφέρει από το προηγούμενο στην έλλειψη ποδιού. Τρώγεται κι αυτό σε νεαρή ηλικία όταν το εσωτερικό της σάρκας του είναι λευκό.

Το Πατατάκι (Rhizopogon Sp). Πρόκειται για εδώδιμο μανιτάρι σε νεαρή ηλικία όταν το εσωτερικό της σάρκας τους είναι λευκό. Τα βρίσκουμε σε δάση, κουνούκλες, χορτολιβαδικές εκτάσεις.

Η Μιχαλένια (Manita Caesarea). Πρόκειται για εξαιρετικά νόστιμο μανιτάρι αλλά δυσεύρετο. Συνιστάται να μην συλλέγεται ώστε να μην εξαφανιστεί εντελώς. Χαρακτηριστικό πορτοκαλέρυθρο καπέλο και κίτρινο πόδι. Προσοχή, μπορεί να γίνει σύγχυση με το δηλητηριώδες Amanita Muscaria το οποίο όμως φέρει λευκές νιφάδες στο καπέλο του ενώ το πόδι του είναι λευκό. Κύριο χαρακτηριστικό όλων των Amanita είναι η βόλβα (σακούλα) που φέρουν στο πόδι τους. Το βρίσκουμε σε δάση κωνοφόρων και πλατύφυλλων.

Η Γαλαζένια (Clitocybe Nuda) είναι ένα μανιτάρι εξαιρετικής ποιότητας με χαρακτηριστικό το γαλαζοβιολετί του χρώμα και το βρίσκουμε σε πευκοδάση.

Η Κοπρένια (Agaricus Spp.) είναι εδώδιμο και φυτρώνει σε πευκοδάση, χορτολιβαδικές εκτάσεις, ελαιώνες και κήπους.

Αξίζει να αναφέρουμε και το Catharellus Cibarius που φυτρώνει σε δάση πλατύφυλλων και κωνοφόρων και είναι εδώδιμο εξαιρετικής ποιότητας.

Υπάρχουν πολλά είδη μανιταριών που ονομάζονται Κοπρένια (Agaricus Spp) ωστόσο είναι άγνωστο αν τρώγονται ή είναι δηλητηριώδη και καλό είναι να αποφεύγονται και τα βρίσκουμε σε πευκοδάση, χορτολιβαδικές εκτάσεις, ελαιώνες, κήπους.

Η Μοσχένια (Tricholoma Calligatum) είναι εδώδιμο με άρωμα αχλαδιού και φυτρώνει σε πευκοδάση. Αλλά και το Ompalotus Oleareus που φυτρώνει σε ρίζες, σε βάσεις κορμών ελιάς, βελανιδιάς και καστανιάς είναι δηλητηριώδες.

Το Κουνουπίδι (Sparassis Crispa) είναι εδώδιμο σε νεαρή ηλικία και αναπτύσσεται σε σάπιο ξύλο κωνοφόρων.

Το Κατσούλι (Morhella Spp) είναι εδώδιμο και ζει σε καμένα δάση κωνοφόρων.

Το Ζουρλομανίταρο (Amanita Muscaria) μπορεί να είναι όμορφο, αλλά μην το πλησιάσετε γιατί είναι τοξικό δηλητηριώδες και ζει σε δάση κωνοφόρων και πλατύφυλλων.

Δηλητηριώδη - θανατηφόρα είναι ο Καφέ Πάνθηρας (Amanita Pantherina) που μεγαλώνει σε δάση κωνοφόρων και πλατύφυλλων, η Στροφάρια (Strofaria Aeruginosa) που ζει σε πευκοδάση, η Στροφάρια (Strofaria Coronilla) σε χορτολιβαδικές εκτάσεις και ελαιώνες, ο Κοπρίνος (Coprinus Pucaceus) που ζει σε δάση πλατύφυλλων.

Υπάρχουν και μανιτάρια που δεν γνωρίζουμε αν τρώγονται ή όχι όπως η Αγκαθένια (Sarcodon Laevigatu), η Ρουσούλα (Russula Torulosa), η Σφουγγαρένια (Boletus Sp), η Βοϊδένια (Boletus Sp) που αναπτύσσονται σε πευκοδάση.

Ένα χαρακτηριστικό μανιτάρι που αξίζει να το αναφέρουμε όχι γιατί είναι εδώδιμο αλλά γιατί έχει άλλη χρηστική αξία είναι το Clathrum Rubescens. Μπορεί να μην τρώγεται εξαιτίας της δυσοσμίας του, αλλά χρησιμοποιείται σε πειράματα κατά του καρκίνου. Φυτρώνει σε δάση πλατύφυλλων και χορτολιβαδικές εκτάσεις σε υγρές τοποθεσίες.

Φυσικά, όπως τονίζουν και τα παιδιά στην εργασία τους, υπάρχουν κι άλλα είδη μανιταριών που δεν καταγράφηκαν, καθώς επίσης και ότι η εργασία τους δεν αποτελεί πλήρη οδηγό αναγνώρισης μανιταριών.
 

Υπεύθυνοι καθηγητές του τομέα Γεωπονίας του ΤΕΕ Καρλοβασίου ήταν οι Κώστας Καραδήμος (γεωπόνος) και Θεόφιλος Δημητρακόπουλος (καθ. Πληροφορικής), με την οικονομική στήριξη του Πανεπιστημίου Αιγαίου.

Πηγή: Εφημερίδα ΧΑΡΑΥΓΗ